چندی است به این فکر میکنم که چرا شرکت‌های نرم‌افزاری ایران بزرگ‌شدنی نیستند. یعنی از یک حدی بزرگ‌تر نمی‌شوند. منظور من از بزرگ شدن تنها از دید مساحت دفتر یا تعداد نیروی انسانی نیست. هم اکنون بزرگ‌ترین شرکت خصوصی نرم‌افزاری ایران در بهترین حالت ارزشی بیش از ۲۰ میلیارد تومان ندارد. مقایسه کنید با شرکت کوچکی چون JBoss که سال ۲۰۰۶ با تنها ۱۵ کارمند به مبلغ ۴۲۰ میلیون دلار به ردهت فروخته شد. البته یادآور شوم که مساله تنها ریال و دلار ،و اینجا و آنجا بودن نیست.
شاید بتوان فاکتورهای بسیاری را برای اینکه چرا اینگونه نیست برشمرد. من سه فاکتور اصلی را در این باره مهم می‌دانم و آن‌را مثلث کسب و کار نرم‌افزار نامیده‌ام، گرچه شاید این سه فاکتور در دیگر زمینه‌های فناوری اطلاعت نیز همین اندازه مهم باشند.
هرکدام از سه ضلع این مثلث در برگیرنده این‌ها هستند:
فضای کسب و کار: زیرساخت‌های سخت‌افزاری، قانونی،سرمایه‌گذاری و اقتصادی
مدیریت بنگاه (شرکت): مدیر عامل شرکت و هیات مدیره
نیروی انسانی: برنامه‌نویسان و برنامه‌سازان
نیروی انسانی: درباره نیروی انسانی و کمبود آن بارها در اینجا سخن گفته‌ام، چه بخواهیم چه نخواهیم نیروی‌های انسانی از مهم‌ترین بخش‌های هر شرکت دانش‌بنیان هستند و بازهم چه بپذیریم و چه نپذیریم نیروهای انسانی ما به ویژه آن‌ها که تازه از دانشگاه دانش‌آموخته میشوند، آماده وارد شدن به بازار کار نیستند. ( اینجا را ببینید. اگر دانشجو هستید اینجا را به دقت بخوانید.)
مدیریت بنگاه: در مدیریت شرکت نیز مشکل‌های فراوانی وجود دارد به طور کلی دانش مدیریتی ماها کم است. دوره‌های کارآفرینی مناسبی نمی‌رویم و فکر می‌کنیم که چون رایانه خوانده‌ایم پس می‌توانیم شرکتی رایانه‌ای را به خوبی اداره کنیم. در دانشگاه هم که همان دانش رایانه را به خوبی یاد نمی‌گیریم چه رسد به فراگیری مهارت‌های مدیریتی. در این‌باره بیش از این نمی‌گویم چرا که پیش‌تر سخن گفته‌ام. می‌توانید نوشته «چگونه از خود مدیر بسازیم» را ببنید، همچنین «فهرست بهترین کتاب‌های مدیریتی فارسی» را ببنید. هیات مدیره‌ها هم چنگی به دل نمی‌زنند و در بیشتر موارد ترکیبی هستند فرمالیته از نزدیکان، دوستان و آشنایان (گرچه استثتاهایی هم دیده می‌شود.) تلاش میکنم در نوشته‌ای، جداگانه درباره هیات مدیره و چگونگی آن بنویسم. در این باره نیز نوشته پسین «هیات مدیره شرکت نوپا، بخش نخست: نقش» را بخوانید.
فضای کسب و کار: خبر خوش اینکه هر روز در روزنامه‌ها و تلویزیون درباره اقدام‌هایی برای بهبود فضای کسب و کار می‌خوانیم و می‌شنویم. خبر بد اینکه هر روز فضا از گذشته بدتر می‌شود. بگذارید یک نمونه از ثبت شرکت بیاورم، کاری به روال عادی ثبت شرکت ندارم که در جای خود زمان‌بر است. اما شما اگر در موضوع شرکت بخواهید «نرم افزار» را بیاورید برای همین یک کلمه باید بروید و از ارشاد مجوز بگیرید که دست کم یک هفته تا ده روز کارتان عقب می‌افتد. یا اگر بخواهید نام تجاری انگلیسی‌تان را ثبت کنید، جدا از مراحلی که برای ثبت نشان تجاری نیاز است، باید «کارت بازرگانی» داشته باشید! که خود گرفتن کارت بازگانی هم برای خود فرآیندی است. یا تازگی قرار شده است برای ثبت نرم‌افزار به دو ارگان مراجعه نمایید، یعنی همزمان باید دو جا ثبت شود. قانون های حمایتی چون کپی رایت هم که تقریبا به شکلی پیگیر و محکم وجود ندارد.
ضعف و گرانی زیرساخت‌هایی چون پهنای باند، به ویژه برای کسب و کارهای اینترنت محور، نیز سخنی دیگر است.
از دیگر سو ما هنوز به شکلی سازماندهی شده و اصولی چیزی به نام سرمایه‌گذار به ویژه برای شرکت‌های نوپا نداریم. («چرا بانک بد است و سرمایه‌گذار خوب» را بخوانید) پس فراهم کردن سرمایه آغازین کاری دشوار است. همین‌طور هزینه اجاره و رهن دفتر، به نسبت، در ایران گران است.
همه‌ی این‌ها و بسیاری دیگر که نشمردم، نشانگر نبود فضای مناسب کسب و کار برای شرکت‌های نرم‌افزاری است.
ضعف در این سه فاکتور بسیاری از افراد، حتا آن‌هایی را که سال‌هاست دستی در فناوری اطلاعات دارند، را به این نتیجه رسانده که فعالیت در این حوزه کاری نادرست است. اگر قرار است کشورمان در فناوری اطلاعات سخنی برای گفتن داشته باشد باید برای این سه فکر و کاری اساسی بشود. امیدورام که اینگونه گردد.
یادآور می‌شوم که قصد من سیاه‌نمایی یا نا امید کردن نیست، چرا که در همین وضعیت هم بسیاری هستند که خوب کار میکنند. ولی اگر درباره این سه فاکتور کاری صورت بگیرید فعالیت در این حوزه آسان‌تر، جدی‌تر و فراگیرتر خواهد شد و آن هنگام است که می‌توانیم به شرکت‌هایی در مقیاس جهانی فکر کنیم.
اگر می خواهید بار دیگر که مطلبی نوشته شد، آگاه گردید. عضو خوراک (feed) این بلاگ شوید(فید چیست و نحوه استفاده از فید.) همچنین می توانید مرا در تویتر دنبال کنید. «فهرست همه نوشته‌ها»ی من را اینجا ببینید.
سلام آقای غانم زاده مدتی بود نمینوشتین از پست های مفیدتون بی بهره مونده بودیم. خوشحالم که باز نوشتین زحمت کشیدید پست مفیدی هست.
دقیقاً. به خصوص با فضای کسب و کارش خیلی موافقم، چون معمولاً بهش توجه نمی‌شه در حالی که به نظر میاد خیلی مهم باشه (در مقایسه با دو تای دیگه که تا حدودی قابل حل هستند، توی این یکی دست ماها بسته‌ست).
عجیب اینه که با این که این مشکل فضای کسب و کار فقط محدود به شرکت‌های نرم‌افزاری نیست و کمابیش همه‌ی شرکت‌های ایرانی ازش رنج می‌برند (شاخص Ease of Doing Business رو که دیدید؟)، توی رسانه‌ها خیلی کم بهش اشاره می‌شه، شرکت‌ها و اتحادیه‌های بخش خصوصی ازش کم حرف می‌زنند و به جاش مرتب از دولت می‌خوان که تعرفه‌های واردات رو افزایش یا کاهش بده یا بهشون وام بده و … در حالیکه این‌ها مسکن‌های موقتی هستند. در نتیجه دولت و مجلسی‌ها هم اهمیت این موضوع رو زیاد درک نکرده‌ن و مرتب سعی می‌کنن از همین کمک‌های موقتی بکنن (البته همون‌طور که گفتید موارد امیدوارکننده‌ای هم هست مثلاً گویا قانون جدید تجارت در مجلس در حال بررسیه. همچنین طرح تحول اقتصادی.). به نظر شما چرا اینجوریه؟
سلام آقای غانم زاده.
من با تمام متن شما موافقم (بجز یک قسمت کوچک). سه عامل فوق هم سطح نیستند. (مدل مثلثی شما همه را در یک سطح ارزش قرار داده است). به نظرم بستر که شما در مقاله از آن به عنوان فضای کسب و کار نام بردید، خیلی ارجح است. وقتی بستر مناسبی شکل نمی گیرد، نیروی خلاقی هم برای اداره آن بستر پیدا نمی شود. خواه برنامه نویس باشد، خواه مدیر بنگاه. به نظرم بخش عمده ای از بی انگیزگی در میان افراد دانشجو و حتی متخصصین سطح بالا که حضرتعالی به کرات در مورد آن اشاره داشته اید به دلیل ندیدن یک بستر روبه رشد و متعالی در این حوزه است.
مشکل اصلی فارغ التحصیلان ما اینه که همه چیز رو دانشگاه میبینند و فکر میکنند اگه یک لیسانس گرفتند باید بشند مدیر و … در حالی که به نظر من بیش از ۸۰% رشته هایی که همین روزها انتخاب میشوند توسط کنکوریها ، متاسفانه ۴ سال بعد به یک مخزن حفظیات نهایتا بدل خواهند شد بدون آنکه کاربردی در زندگی روزانه و کسب درآمد داشته باشند .
من هشدار میدهم به همه افرادی که میخواهند وارد دانشگاه شوند . بعنوان یک دانشجوی ارشد کارآفرینی که تقریبا درسم هم تمام شده توصیه میکنم این مطلب زیر را حتما بخوانید :
http://razavi.razdanesh.com/?p=485
موفق باشید
کسب و کار نرم‌افزار: من پیوسته خواننده نوشته‌های خوبتان هستم و وبلاگتان را پیگیری میکنم.
سلام ، من خبرنگار ایرناهستم ، مایل هستم با جنابعالی در مورد آینده صنعت فناوری اطلاعات و موانع پیش رو مصاحبه ای داشته باشم . اگر شماره تلفنی برای گفتگو ایمیل کنند ممنون می شوم . استفاده از نقطه نظرات و دیدگاههای متخصصان رسالت رسانه ها است .
سلام خسته نباشید
من یه پروژه کارآفرینی به صورت نرم افزاری یا سخت افزاری تا پایان فروردین باید ارائه بدم ولی هیچ موضوعی به ذهنم نمیرسه (Document) ازتون کمک میخوام . ممنون میشم کمکم کنید . Document باید در حد ۱۰۰ صفحه باشه تکراریم نباشه از مشکلات روز جامعه در قالب فکر یه مهندس کامپیوترم باشه
منتظر پاسخ سوالم هستم … باتشکر
سایت شما واقعا محشره.من هر روز به سایت سر میزنم و از مطالب جدیدش استفاده میکنم.به خاطر همین لازمه یه تشکر ویژه داشته باشم از این همه زحماتتون.